Εις υγείαν των ελληνικών αμπελώνων με ένα βιβλίο

Σημαντική αμπελογραφική μελέτη των ποικιλιών από τον Μανόλη Σταυρακάκη
ΜΑΝΟΛΗΣ Ν. ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ
Αμπελογραφία
εκδ. Τροπή 2010, σελ. 336

Η πολυτελής έκδοση της Αμπελογραφίας του Μανόλη Σταυρακάκη, καθηγητή Αμπελολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έρχεται, μετά περίπου 60 χρόνια, να συμπληρώσει το «ιερό ευαγγέλιο» του Βάσου Κριμπά, την τρίτομη Ελληνική Αμπελογραφία, που είχε εκδοθεί την περίοδο 1943 και 1949. Από αυτή διδαχτήκαμε τις γηγενείς ποικιλίες αμπέλου όλοι εμείς οι σκαπανείς του νεότερου ελληνικού κρασιού. Και είναι δίγλωσση, ελληνικά-γαλλικά, εκείνη η έκδοση, λες και είχε προβλέψει ο αείμνηστος πανεπιστημιακός Δάσκαλος, ότι με βάση το έργο του αυτό θα πηγαίναμε η ελληνική Αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες το 1978 να διαπραγματευτούμε με την Επιτροπή τής τότε ΕΟΚ, την κατάταξη των ποικιλιών αμπέλου ανά γεωγραφικό νομό και διαμέρισμα της χώρας μας. Εύκολος ο ρόλος μας· ήταν στρωμένος με χαλί ο δρόμος, καθώς είχαμε αδιάψευστο τεκμήριο των αιτημάτων μας ένα βιβλίο γραμμένο σε ανύποπτο χρόνο στην επίσημη γλώσσα των διαπραγματεύσεων.

Ομως τα χρόνια κύλησαν, οι επιστήμες έκαναν άλματα και νέες ερευνητικές μέθοδοι συμβάλλουν στη διαφοροποίηση ή την ταύτιση ποικιλιών αμπέλου που καλλιεργούνται με διάφορα συνώνυμα, οι δε ασπρόμαυρες φωτογραφίες της δεκαετίας του ’40 δεν προβάλλουν τον χρωματικό πλούτο της αμπελουργικής Ελλάδος, αλλά ούτε επιτρέπουν να διαπιστωθούν οι διαφορές ορισμένων βασικών αμπελογραφικών χαρακτήρων. Κι όσο για τις ερευνητικές εργασίες, αυτές δημοσιεύονται σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά, δύσκολα προσβάσιμα από τον φοιτητικό και κυρίως τον αμπελουργικό κόσμο. Ετσι, πολλοί αμπελουργοί και επίδοξοι οινοποιοί φυτεύουν εκεί και ως έτυχε, χωρίς ενημέρωση.

Αυτά και άλλα σχετικά, τα είχε διαπιστώσει ο Μανόλης Σταυρακάκης που η αμπελογραφική μελέτη των ποικιλιών τον έφερε σε στενή επαφή με την παραγωγική αμπελουργία, τους ελληνικούς αμπελώνες και, ως φυσικό, με τους αμπελουργούς. Γι’ αυτό, όπως δηλώνει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου του: η έκδοση της Αμπελογραφίας αποτελεί εκπλήρωση χρέους στον Ελληνα αμπελουργό. Και προσθέτει: Η αμπελογραφική μελέτη «αποδείχθηκε το πιο ελκυστικό αντικείμενο κατά την τριακονταπενταετή επιστημονική ερευνητική και ακαδημαϊκή μου σταδιοδρομία στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών».

Τι πραγματεύεται όμως η Αμπελογραφία; Πρόκειται για ειδικό κλάδο της Αμπελουργίας, και η ονομασία της προέρχεται από τις λέξεις «άμπελος» και «(περι) γράφω», έχει δε αντικείμενο την περιγραφή, τη διάκριση, την ταξινόμηση και την αξιολόγηση των ποικιλιών αμπέλου, έργο εξαιρετικά δυσχερές λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού ποικιλιών του είδους της οινοφόρου αμπέλου (Vitis vinifera L.).

Με δεδομένη την ευαισθησία του ριζικού συστήματος των ποικιλιών της ευρωπαϊκής αμπέλου στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας, εντόμου που ήρθε από την Αμερική και ερήμωσε τους αμπελώνες των κυριότερων ευρωπαϊκών χωρών κατά τον 19ο αιώνα, η αναμπέλωση βασίζεται πια στη χρήση ανθεκτικών αμερικανικών ειδών και ποικιλιών που χρησιμοποιούνται ως «υποκείμενα», τα οποία εμβολιάζονται με τις επιθυμητές ποικιλίες της ευρωπαϊκής αμπέλου. Σαράντα πέντε σελίδες έχει αφιερώσει ο Μ. Σ. στα κριτήρια επιλογής των κατάλληλων υποκειμένων για τις συνθήκες του ελληνικού αμπελώνα. Πρόκειται για ένα σημαντικότατο κεφάλαιο της σύγχρονης μεταφυλλοξηρικής αμπελουργίας.

Ποικιλίες οινοποιίας

Ο κύριος όγκος της Αμπελογραφίας του Μ. Σ., 172 σελίδες, είναι αφιερωμένος στις κυριότερες ποικιλίες οινοποιίας που καλλιεργούνται στους ελληνικούς αμπελώνες: 37 γηγενείς και 20 ξενικής προέλευσης. Οι υπόλοιπες 26 σελίδες είναι αφιερωμένες στις «επιτραπέζιες» ποικιλίες και τις ποικιλίες σταφιδοποιίας.

Βέβαια, οι γηγενείς ποικιλίες είναι πολύ περισσότερες, αλλά δεν συμπεριελήφθησαν γιατί θα αυξανόταν υπερβολικά ο όγκος του βιβλίου. Ομως ο Μ. Σ. υπόσχεται ότι θα αποτελέσουν ειδικό τμήμα της ηλεκτρονικής έκδοσης της Αμπελογραφίας, που ελπίζει να αναρτηθεί σύντομα στην ηλεκτρονική σελίδα του Εργαστηρίου Αμπελολογίας.

Εντυπωσιακό σε όγκο, με θαυμάσιες έγχρωμες φωτογραφίες, γραμμένο με ορθό και κατανοητό ελληνικό λόγο από την εγνωσμένα γλαφυρή πένα του συγγραφέα, το βιβλίο αυτό μου χάρισε ώρες περιήγησης στα ελληνικά αμπελοτόπια και μου θύμισε τα νιάτα μου, όταν περπατώντας τα, ονειρευόμουν για το ελληνικό κρασί ένα μέλλον αντάξιο της πανάρχαιης πολιτιστικής του κληρονομιάς.

Κώδικας αμπελογραφικής περιγραφής

Από τα τέλη του 18ου αιώνα προτάθηκαν περισσότερα από 200 συστήματα περιγραφής και ταξινόμησης των ποικιλιών αμπέλου, αλλά μόνο το 1997 οι τρεις μεγάλοι διεθνείς Οργανισμοί που ασχολούνται με τα φυτά (ο Διεθνής Οργανισμός Αμπέλου και Οίνου-OIV, η Διεθνής Ενωση για την προστασία των νέων ποικιλιών φυτών-UPOV, και η Διεθνής Επιτροπή Διατήρησης Γενετικού Υλικού) υιοθέτησαν -παρά το διαφορετικό τρόπο προσέγγισης του ζητήματος- κοινό Κώδικα Αμπελογραφικής Περιγραφής (ΚΑΠ) των ειδών και των ποικιλιών της αμπέλου για την ταυτοποίηση, τη διάκριση και την ταξινόμησή τους.

Ο αριθμός των αμπελογραφικών χαρακτήρων που χρησιμοποιεί καθένας από τους Οργανισμούς αυτούς διαφέρει ανάλογα με το επιμέρους αντικείμενο. Ετσι, για την αμπελογραφική περιγραφή των ειδών και των ποικιλιών που διατηρούνται στις τράπεζες γενετικού υλικού χρησιμοποιούνται 21 χαρακτήρες, για την περιγραφή νέων ποικιλιών χρησιμοποιούνται 78 χαρακτήρες, ενώ ο OIV, εκτός από τους μορφολογικούς και αμπελογραφικούς χαρακτήρες, εντάσσει στον ΚΑΠ και χαρακτήρες που αναφέρονται στην ποιότητα της παραγωγής, στη φυσιολογία του φυτού, στην αντοχή στους παθογόνους οργανισμούς, στην προσαρμογή στις εδαφοκλιματικές συνθήκες, καθώς και άλλους παράγοντες χρήσιμους στους αμπελουργούς, προκειμένου να επιλέξουν υπεύθυνα την ποικιλία αμπέλου που θα καλλιεργήσουν και το αντιφυλλοξηρικό υποκείμενο που θεωρείται το πιο κατάλληλο ανά περίπτωση.

Σε είκοσι σελίδες, με θαυμάσιες αποδεικτικές φωτογραφίες που ζωντανεύουν τον λόγο στα μάτια του αναγνώστη, ο Μ. Σ. περιγράφει τα κυριότερα όργανα της αμπέλου, οι χαρακτήρες των οποίων θεωρείται ότι έχουν ιδιαίτερη σημασία και επομένως η αμπελογραφική τους περιγραφή είναι αναγκαία για τη διάκριση και ταυτοποίηση των ποικιλιών. Αλλά και οι χαρακτήρες των οργάνων που θεωρούνται δευτερεύοντες, είναι πάντα χρήσιμοι. Οσο παράξενο και αν μας φαίνεται, σε αυτούς υπάγονται τόσο η ίδια η σταφυλή -το τσαμπί το σταφύλι- όσο και το σχήμα και το χρώμα των ραγών. Και όμως αυτοί οι δύο χαρακτήρες που για τους μελετητές είναι δευτερεύοντες για την ταυτοποίηση των ποικιλιών, αποτελούν τη χρωματική παλέτα των αμπελώνων. Αλλά και αυτός είναι ο καρπός που αξιοποιεί ο οινοποιός χαρίζοντάς μας τη διονυσιακή απόλαυση. Γι’ αυτό, από όλες τις θαυμάσιες φωτογραφίες αυτού του βιβλίου που «τράβηξε» το έμπειρο μάτι του μελετητή Μ. Σ., διάλεξα να «φωτίσουν» το ασπρόμαυρο κείμενό μου, οι φωτογραφίες σταφυλιών.
ης Σταυρουλας Kουρακου